استفاده بهینه از صورت‌های مالی، به عنوان هسته مرکزی گزارشگری مالی در سیستم حسابداری زمانی امکان پذیر است که استفاده‌کنندگان از دو نظر، شناخت خوبی داشته باشند. اول، هدف و ساختار صورت‌های مالی و دوم، محتوای اطلاعاتی آن. وقتی شناخت خوبی حاصل شود، فنداسیون استفاده بهینه از اطلاعات مالی فراهم شده است. در غیر این صورت، برخی استفاده‌کنندگان راهی جز انکار مفید بودن این اطلاعات، پیش روی خود نخواهند دید! اما ما در این مقاله قصد داریم، برای ارتقای سطح دانش حسابداران و به تبع آن استفاده‌کنندگان، بستر مناسبی را برای مطالعه محتوای اطلاعاتی صورت‌های مالی فراهم کنیم. پس تا پایان، این مقاله را دنبال کنید.

صورت‌های مالی اساسی

طبق استاندارد حسابداری شماره 1، مجموعه کامل این صورت‌ها شامل موارد زیر است:

• صورت وضعیت مالی به تاریخ پایان دوره،
• صورت سود و زیان برای دوره،
• صورت سود و زیان جامع برای دوره،
• صورت تغییرات در حقوق مالکانه برای دوره،
• صورت جریان‌های نقدی برای دوره،
• یادداشت‌های توضیحی شامل: اهم رویه‌های حسابداری و سایر اطلاعات توضیحی،
• اطلاعات مقایسه‌ای دوره (های) قبل

هر چند از نظر زمان تهیه، صورت سود نسبت به صورت وضعیت مالی اولویت دارد، اما به دلیل اینکه تنها صورت وضعیت مالی است که، برای یک مقطع زمانی استاتیک، تهیه می‌شود، و مابقی صورت‌های مالی برای یک دوره مالی داینامیک تهیه می‌شوند، در ابتدا قرار داده شده است. البته دلایل دیگری می‌توان برای اول مطرح شدن آن مطرح کرد. به عنوان مثال: صورت وضعیت مالی، اولین صورت مالی ای است که در حسابداری ارائه می‌شده است. اما در حال حاضر، صورت سود به عنوان اولین صورت مالی ارائه می‌شود. برای مشاهده ساختار استاندارد نحوه ارائه صورت‌های مالی، می‌توانید نمونه منتشر شده سازمان حسابرسی (لازم الاجرا سال 1398) را دانلود کنید.

هدف صورت‌های مالی

هر یک از صورت‌های مالی کارکردهای متفاوتی دارند، که در کنار هم اطلاعات مفیدی را در اختیار استفاده کنندگان قرار می‌دهند. هیچ یک از این صورت‌ها به تنهایی نمی‌توانند امکان ارزیابی سلامت مالی یک شرکت یا واحد تجاری را فراهم کنند. بلکه هر یک از آن‌ها هدفی را دنبال می‌کنند که در کنار هم یک ارزیابی همه جانبه را فراهم می‌کنند. اقتباسی از هدف صورت‌های مالی، که در استاندارد شماره 1 بیان شده، به شرح زیر است:

هدف صورت‌های مالی، ارائه اطلاعاتی درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان‌های نقدی واحد تجاری است که برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی طیف گسترده‌ای از استفاده‌کنندگان مفید باشد.

هر یک از این صورت‌ها، وظیفه مخابره تمام یا بخشی از اطلاعات فوق الذکر را دارند. به عنوان مثال:

• صورت وضعیت مالی (یا ترازنامه)، وضعیت مالی واحد تجاری را در پایان دوره مالی نشان می‌دهد،
• صورت سود بخشی از عملکرد مالی واحد تجاری را طی یک دوره مالی نشان می‌دهد،
• صورت جریان‌های نقدی اطلاعاتی در مورد منابع و مصارف وجه نقد، و همچنین رابطه سود با پول (به عنوان معیار دیگری برای ارزیابی عملکرد مالی)، ارائه می‌کند.

حال برای اینکه بتوانیم از این اطلاعات به خوبی بهره ببریم باید به موارد زیر توجه کنیم:

• مفهوم تاریخ،
• جنس عناصر، و
• ترتیب مطالعه صورت‌های مالی

در ادامه به تشریح هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.

مفهوم تاریخ صورت‌های مالی

اینکه در استاندارد شماره 1، به تاریخ هر یک از صورت‌های مالی تاکید شده است، اهمیت معرفی صحیح این صورت‌های مالی به استفاده کنندگان را برای ما حسابداران مشخص می‌کند. به عنوان مثال: اطلاعاتی را که صورت وضعیت مالی به استفاده کنندگان مخابره می‌کند، مربوط به یک تاریخ مشخص است، که در استاندارد مزبور این تاریخ پایان دوره (مثلاً 29 اسفند ماه) ذکر شده است. خب اگر استفاده کننده صورت‌های مالی به تاریخ بالای صورت‌های مالی نمی‌تواند درک عمیقی از محتوای اطلاعاتی و ارتباط آن‌ها با یکدیگر داشته باشد.

جنس عناصر صورت‌های مالی

درک اطلاعاتی که هر یک از صورت‌های مالی گزارش می‌کنند، تا حد زیادی به جنس عناصر (حساب‌ها) آن‌ها وابسته است. به عنوان مثال صورت وضعیت مالی تنها یک لحظه (معمولاً پایان دوره) را گزارش می‌کند. اما صورت سود چند لحظه (یک دوره مالی که دارای شروع و پایان است) را گزارش می‌کند. عدم آگاهی و یا عدم توجه به این نکته مهم، معمولاً باعث می‌شود تا درک اشتباهی از اطلاعات آن در ذهن استفاده کنندگان ایجاد شود. به عنوان مثال: برخی استفاده کنندگان که شناختی از این موضوع ندارند، معمولاً در صورت وضعیت مالی به دنبال ردیابی پول‌هایی هستند که در طی سال مالی از محل فعالیت تجاری خود به دست آورده‌اند. ایشان نمی‌دانند که موجودی نقد در صورت وضعیت مالی، تنها مانده پول نقد در تاریخ پایان دوره را نشان می‌دهد، نه پول‌هایی که وارد و خارج شده‌اند. در واقع برای این نیاز اطلاعاتی خود، صورت مالی درستی را انتخاب نکرده‌اند. چرا که، اطلاعات مزبور را باید در صورت جریان‌های نقدی جستجو کنند. 

اما ارائه این راهنمایی‌ها وقتی امکان پذیر است که، ما با اشراف بر مفهوم داینامیک و استاتیک بودن حساب‌ها، درک عمیقی از محتوای اطلاعاتی صورت‌های مالی را بدست بیاوریم، تا در زمان گزارشگری مالی پاسخگوی سوالات مفهومی استفاده‌کنندگان باشیم. برای آمادگی در این راستا پیشنهاد می‌کنیم، حتماً و حتماً مقاله حساب‌های داینامیک VS حساب‌های استاتیک را مطالعه کرده، و با اطلاعاتی که در این مقاله بدست آوردید ادغام کنید.

ترتیب مطالعه صورت‌های مالی

اطلاع از این نکته، شما را از سردرگمی زمان مطالعه محتوای اطلاعاتی صورت‌های مالی نجات می‌دهد. برای مطالعه صورت‌های مالی، مدل از پیش تعیین شده‌ای وجود ندارد. اما اینکه از یک ترتیب مطالعه ثابت استفاده کنیم، کمک شایانی در ارزیابی سلامت مالی شرکت یا واحد تجاری به ما خواهد کرد. معمولاً در دنیای عمل، سود خالص اولین و جذاب‌ترین رقم گزارشگری مالی است که استفاده‌کنندگان آن را رصد خواهند کرد. بله اولین! حتی قبل از اینکه میزان دارایی‌ها و بدهی‌ها را بسنجد. علت این رفتار را می‌توان اینگونه تفسیر کرد که، استفاده‌کنندگان (خصوصاً مالکان) مدت یک سال مالی را صبر نموده‌اند تا از نتیجه عملکرد شرکت مطلع شده و با برداشت سود به هدف خود برسند. اما اطلاع از این رقم کافی نیست، و باید خود سود را از جنبه‌های مختلف ارزیابی کرد. اما متاسفانه در اغلب موارد بدون توجه به این موضوع، استفاده‌کنندگان فقط سود خالص را می‌بینند، و انتظارات خود را بر پایه آن چیدمان می‌کنند. این در حالی است که، بهتر از در ارزیابی‌ها از یک مدل و ترتیب خاص استفاده شود، تا انتظاراتمان از شرکت به طور منطقی شکل بگیرد. این مدل تجربی به شرح زیر است:

• در ابتدا بهتر است، از وضعیت مالی شرکت مطلع شویم. اینکه بدانیم وضعیت مالی فعلی خوب است یا نه، می‌تواند به انتظارات آتی ما از شرکت جهت منطقی و خوبی بدهد. صورت وضعیت مالی یا ترازنامه، وضعیت مالی کنونی (منظور پایان دوره مالی جاری است، که نزدیکترین تاریخ به زمان کنونی، محسوب می‌شود) شرکت را نشان می‌دهد. این ارزیابی‌ها با سوالات زیر شروع می‌شود: 
  • چه مقدار دارایی وجود دارد؟
  • ترکیب دارایی‌های جاری و غیر جاری چگونه است؟
  • دارایی‌ها نسبت به سال گذشته افزایش داشته‌اند یا کاهش؟
  • اگر افزایش داشته‌اند، از چه محلی وجه آن تأمین شده است؟
  • نسبت بدهی‌ها به حقوق مالکانه چند درصد است؟ و …

• بعد از اینکه وضعیت مالی را ارزیابی کردیم، نوبت می‌رسد به علت آن! یعنی اگر وضعیت مالی‌مان خوب یا بد است، علت آن چیست؟ برای ارزیابی علت‌ها باید در وهله اول به سراغ گذشته شرکت رفت. گذشته شرکت (یک سال مالی گذشته) در صورت سود قابل ردیابی است. اینکه وضع مالی امروز شرکت خوب یا است، قسمت عمده آن از عملکرد خوب یا بد آن در گذشته نشأت می‌گیرد.

• نهایتاً بعد از صورت سود، می‌توان کیفیت سود و نحوه ورود و خروج پول‌ها را ارزیابی کرد تا به این سوال پاسخ داد که، آیا شرکت توانایی تقسیم سود دارد یا خیر؟ اگر تقسیم سود صورت گیرد، بنیه شرکت ضعیف می‌شود یا خیر؟ و …

نتیجه‌گیری

** برای انتقال مطلب صورت‌های مالی، تنها ارائه کاغذی آن کافی نیست.

می‌بایست ساختار و محتوا را برای استفاده کنندگان (خصوصاً مدیران) تفهیم نمود. **

شما می‌توانید سوالات و نظرات خود را

در زیر همین صفحه مطرح کنید.

منبع: حسابیست

به قلم: امین رضا زارع

منتظر مقالات بعدی حسابیست باشید.